|
| Język | Stolica | Ustrój | Niepodległość |
| arabski, kurdyjski |
Bagdad |
republika |
1932 |
| Powierzchnia | Ludność | Jednostka monetarna | Hymn |
| 437,072 km2 |
26,07 mln |
dinar iracki (IQD) |
Mawtini |
Irak, Republika Iraku (arab. [Al Iraq]; Republika Iraku, [Al-Dżumhurijja al-Iraqijja]) - państwo arabskie na Bliskim Wschodzie, graniczące (zgodnie z ruchem wskazówek zegara) z Turcją, Iranem, Zatoką Perską, Kuwejtem, Arabią Saudyjską, Jordanią i Syrią. Stolicą i największym miastem Iraku jest Bagdad.
Geografia: Terytorium Iraku podzielone jest na cztery główne strefy geograficzno-klimatyczne. Środkową i południową część kraju zajmuje płaska i rozległa Nizina Mezopotamska. Jest to najżyźniejszy i najbardziej zaludniony obszar Iraku. Na północnym zachodzie przechodzi ona w półpustynną i płaską wyżynę Al-Dżazira, urozmaicona pasmami wzniesień. Na zachodzie i południowym zachodzie od Niziny Mezopotamskiej rozciąga się wyżynny i pustynny obszar, który łączy się na zachodzie z Pustynią Syryjską, a na południowym wschodzie z pustynią An-Nafud. Północną i północno-wschodnią część Iraku stanowi górzysta kraina (Kurdystan) z najwyższym w kraju szczytem Buz-dogh (3674 m).
Terytorium kraju przecinają dwie wielkie rzeki zachodniej Azji: Eufrat i Tygrys, które na południu łączą się w rzekę Szatt al-Arab i uchodzą do Zatoki Perskiej. Obie rzeki mogą być przyczyną znacznych powodzi, zwłaszcza od marca do maja, kiedy poziom wód przekracza nawet 40-krotnie najniższe wartości z września-października.
Na obszarach pustynnych występują liczne zbiorniki wodne. Na południu od Niziny Mezopotamskiej występują płytkie jeziora i rozlewiska oraz liczne bagna. W miejscu, gdzie Eufrat łączy się z Tygrysem, do lat 90. istniało ok. 20 tys. km2 jezior, stawów, trzcinowisk i bagien, z których w wyniku celowego osuszania zniknęło ok. 95%.
Gospodarka: Największym bogactwem naturalnym Iraku są bogate złoża ropy naftowej i gazu ziemnego. Pod koniec lat 80. XX wieku roczne wydobycie plasowało Irak na drugim miejscu wśród bliskowschodnich producentów ropy naftowej. Dzięki dochodom uzyskiwanym z jej sprzedaży w XX wieku kraj systematycznie unowocześniał się, rozwijając swą infrastrukturę i tworząc nowe gałęzie przemysłu. Poza ropą naftową i gazem ziemnym Irak posiada bogate złoża siarki (Miszrak), fosforytów (Akaszot) i metali kolorowych.
W rolnictwie jest zatrudnionych 13% ludności zawodowo czynnej, która dostarcza taką samą część produktu krajowego brutto. Ponieważ kraj nie jest samowystarczalny pod względem żywnościowym, produkty rolne są głównym towarem sprowadzanym z zagranicy. Do głównych roślin uprawnych należą daktyle, bawełna, ryż, pszenica, jęczmień, proso. W okolicach wielkich miast rozwija się warzywnictwo i uprawa owoców. Irak należy, obok Egiptu, do głównych światowych producentów daktyli. Największe plantacje palm daktylowych znajdują się w delcie Tygrysu i Eufratu.
Historia: Na terenach zajmowanych przez dzisiejszy Irak, około 3500 roku p.n.e. rozwinęła się starożytna cywilizacja Sumerów (Mezopotamia), później narodziły się tam cywilizacje babilońska i asyryjska, podbite w pierwszej połowie VI w. p.n.e. przez Persję. Po podbojach Aleksandra Macedońskiego w latach 334-321 p.n.e. tereny te weszły w skład jego imperium, a następnie były najważniejszą prowincją imperium Seleucydów. Następnie władali tam Partowie i Sasanidzi. W VII wieku n.e. tereny te zostały opanowane przez Arabów i stanowiły centrum arabskiego kalifatu. Od XVI wieku panowali tam Turcy osmańscy walcząc o te ziemie z Persją.
W 1917 roku terytorium Iraku zostało zajęte przez wojska brytyjskie pod dowództwem gen. Stanleya Maude (cytat: Przychodzimy jako wyzwoliciele, nie zdobywcy). Od 1918 Irak stał się brytyjskim terytorium mandatowym Ligi Narodów. Antybrytyjskie powstania stłumiono bombardowaniami i użyciem broni chemicznej (gaz musztardowy). Brytyjczycy osadzili na tronie emira Abda Allaha Fajsala.
1990-2000: W 1990 władze Iraku wystąpiły z roszczeniami do terytorium Kuwejtu, który stanowił kiedyś część terytorium mandatowego Ligi Narodów. Na rozkaz Saddama Husajna wojska irackie siłą zajęły terytorium tego kraju. Po agresji irackiej na Kuwejt i aneksji tego państwa w 1990 r., Rada Bezpieczeństwa ONZ w rezolucjach nr 660 z 2 sierpnia 1990 i 668 z 29 listopada 1990 wezwała Irak do natychmiastowego wycofania się z zagarniętych ziem, nałożyła nań sankcje ekonomiczne i upoważniła państwa członkowskie do użycia wszelkich dostępnych środków w celu zmuszenia Iraku do przestrzegania wymienionych rezolucji. Brak efektów w negocjacjach spowodował powstanie wielonarodowej koalicji (38 państw) i podjęcie działań zbrojnych przeciwko Irakowi.
17 stycznia 1991 roku doszło do operacji znanej jako Pustynna Burza, która doprowadziła do wyparcia wojsk irackich z Kuwejtu. Przed operacją lądową sił połączonych Pustynny Miecz oddziały irackie zostały rozbite atakami z powietrza. W tym czasie Irak wystrzelił kilkadziesiąt rakiet Scud na cele w Izraelu oraz Arabii Saudyjskiej, ale bez większych efektów. Wycofujące się siły irackie podpaliły także większość szybów naftowych w Kuwejcie. Po kilkutygodniowej wojnie siły irackie zostały rozbite, zmuszone do wycofania się z Kuwejtu i przyjęcia warunków zawieszenia broni. Ponieważ mandat ONZ pozwalał tylko na wyparcie wojsk irackich z Kuwejtu, działania wojenne zostały przerwane po wycofaniu się Irakijczyków.
W operacji Pustynna Burza uczestniczył także polski kontyngent (319 osób), w skład którego wchodziły: okręt szpitalny (ORP Wodnik) i ratowniczy (ORP Piast) oraz personel medyczny (baza w saudyjskim porcie Al-Jubail).
W wojnie zginęło do 200 tys. Irakijczyków (głównie zmobilizowanych rezerwistów) i 148 żołnierzy koalicji antyirackiej. Praktycznie nietknięta pozostała 100-tysięczna Gwardia Rewolucyjna - ostoja władzy Saddama, która zdołała się wycofać w głąb Iraku. W czasie nalotów mimo wykorzystania tzw. inteligentnej broni zginęło wielu irackich cywili (szacunkowo 10-15 tysięcy). Między innymi 13 lutego w zbombardowanym schronie w Bagdadzie zginęło 315 kobiet i dzieci.
Koalicja antyiracka nie udzieliła także pomocy wywołanym z jej inspiracji powstaniom szyitów w południowym Iraku oraz Kurdów na północy. Na mocy mandatu ONZ powstały jedynie strefy zakazu lotów dla irackich samolotów powyżej 36 oraz poniżej 33 równoleżnika. W czasie tłumienia powstań przez Gwardię Husajna zginęło ok. 60 tysięcy osób, a 1,5 mln Kurdów uciekło do Turcji i Iranu. Aby zniszczyć szyicką zbrojną opozycję, Husajn nakazał osuszyć bagna w delcie Tygrysu i Eufratu.
Po wojnie na mocy mandatu ONZ prowadzone były w Iraku kontrole tamtejszego przemysłu celem unieszkodliwienia rozpoczętego jeszcze z pomocą państw Zachodu irackiego programu budowy broni masowego rażenia. Jednocześnie nałożone zostało ścisłe embargo gospodarcze na Irak, który może wyeksportować jedynie tyle ropy, aby za pieniądze uzyskane z jej sprzedaży kupić żywność i lekarstwa. W praktyce zasady embarga nie umożliwiały nawet tego, a w dodatku znaczne sumy pieniędzy zostały sprzeniewierzone przez przedstawicieli reżimu Husajna. W wyniszczonym wojną kraju doszło do katastrofy humanitarnej, w wyniku której zmarło co najmniej kilkaset tysięcy ludzi - głównie dzieci, a Irak z dość bogatego - jak na standardy regionu - kraju stał się jednym z najbiedniejszych.
Pomimo końca wojny i braku mandatu ONZ samoloty brytyjskie i amerykańskie patrolujące lotnicze "strefy bezpieczeństwa" na północy i południu wielokrotnie bombardowały cele naziemne - według przedstawicieli Pentagonu w odpowiedzi na próby namierzania czy zestrzeliwania ich przez stanowiska obrony przeciwlotniczej.
W 1998 roku Husajn zerwał współpracę z inspektorami ONZ, oskarżając ich o działalność szpiegowską na rzecz USA oraz o przedłużanie inspekcji w celu przeciwdziałania zdjęciu nałożonych sankcji.
Inwazja 2003 r. i amerykańska obecność w Iraku: Od 2002 roku Stany Zjednoczone prowadziły przygotowania do kolejnego uderzenia na Irak. Stojąc przed groźbą wojny, Husajn zgodził się na powrót inspektorów ONZ. Amerykańskie plany nie zyskały poparcia wszystkich członków NATO, doprowadzając do kryzysu w Sojuszu Północnoatlantyckim. m.in. pomimo nacisków ze strony Francji i Niemiec, Polska poparła Stany Zjednoczone. Wojna wywołała także gwałtowną reakcję części opinii publicznej - 15 lutego 2003 roku przez świat przetoczyły się manifestacje antywojenne, które - jak się szacuje - w samej Europie zgromadziły ponad 10 milionów osób. Ocenia się, że był to największy globalny protest w historii.
20 marca 2003 roku we wczesnych godzinach rannych amerykańskie i brytyjskie samoloty uderzyły na cele w Bagdadzie. Następnego dnia na terytorium Iraku wkroczyły wojska koalicji. Prezydent Bush ogłosił rozpoczęcie operacji "Iracka wolność". W wojnie brały udział wojska USA, Wielkiej Brytanii, Polski i Australii a na morzu wspierały je Dania i Hiszpania. Na północy Iraku aliantom pomogli kurdyjscy rebelianci zdobywając miasto Mosul.
9 kwietnia wojska amerykańskie zdobyły Bagdad. Irakijczycy w euforii niszczyli wszelkie wizerunki Saddama Husajna znajdujące się na ulicach.
1 maja prezydent USA George W. Bush ogłosił koniec poważniejszych walk w Iraku. Irak został podzielony na cztery strefy (przez zwolenników interwencji zwane "strefami stabilizacyjnymi", a przez przeciwników - "strefami okupacyjnymi"). Dwie północne kontrolują Amerykanie, południową Brytyjczycy, a środkową stojący na czele międzynarodowej dywizji Polacy. Alianci wprowadzili własną administrację oraz powołali z dniem 13 lipca Radę Zarządzającą złożoną z przedstawicieli głównych grup ludności - szyitów, sunnitów i Kurdów - w proporcjach w przybliżeniu odpowiadających proporcjom ludnościowym Iraku, w większości jednak złożoną z emigrantów prześladowanych przez reżim Husajna, którzy powrócili do Iraku po jego upadku.
Walki jednak, wbrew przedwczesnym deklaracjom amerykańskim, nie ustały. Grupy, nazywane przez jednych - z racji stosowanych krwawych metod - terrorystami, a przez innych - z racji głoszonych celów - bojownikami lub ruchem oporu, działają przede wszystkim na terytoriach zamieszkanych przez sunnitów (tzw. Trójkąt sunnicki); na terenach szyickich i kurdyjskich walki są rzadsze. Celem ataków są przede wszystkim wojska stabilizacyjne, Irakijczycy podejmujący współpracę z aliantami (np. policjanci, urzędnicy) oraz pracownicy ONZ. Podejmowane są też ataki na infrastrukturę, przede wszystkim na ropociągi. Poza tym dochodzi też do starć pomiędzy poszczególnymi grupami Irakijczyków. Paradoksem jest to, że więcej Irakijczyków-cywili zginęło z rąk terrorystów niż aliantów.
Największym zamachem nie skierowanym bezpośrednio przeciwko siłom stabilizacyjnym było wysadzenie przez terrorystów 29 sierpnia samochodu pułapki przed meczetem w Nadżafie, w którym zginął Mohammed Baqir al-Hakim (przypuszczalny cel ataku) oraz około 90 osób.
13 grudnia 2003 roku Saddam Husajn został ujęty przez amerykańskich żołnierzy w pobliżu Tikritu.
1 marca 2004 r. Rada Zarządzająca przyjęła tymczasową konstytucję Iraku.
28 czerwca władzę w Iraku przejął tymczasowy rząd kierowany przez Alawiego, co formalnie zakończyło amerykańską okupację Iraku. Wojska Stanów Zjednoczonych i ich sojuszników pozostały jednak w Iraku. W tym okresie rebelianci i terroryści skoncentrowali swoje ataki na przedstawicielach nowych władz irackich. Zginęło m.in. wielu policjantów i żołnierzy irackiej Gwardii Narodowej. Powszechne stały się porwania ludzi (z pobudek politycznych, albo dla okupu). W związku z tym wiele zagranicznych firm wycofało nieiracki personel, a niektóre całkowicie zaprzestały działalności. Symbolem terroryzmu w Iraku stał się powiązany z al-Kaidą Jordańczyk Abu Musab al-Zarkawi, który stoi za najkrwawszymi zamachami.
Mimo terroru w wyborach parlamentarnych 30 stycznia 2005 r. wzięło udział 59% uprawnionych do głosowania. Byli to w większości szyici i Kurdowie. Wśród sunnitów frekwencja była bardzo mała. W najniebezpieczniejszych rejonach kraju wybory w ogóle się nie odbyły. 13 lutego 2005 Iracka Niezależna Komisja Wyborcza podała wyniki wyborów. Wygrał szyicki Zjednoczony Sojusz Iracki (48,1 proc. głosów) przed Sojuszem Kurdyjskim (25,7 proc. głosów) oraz Listą Iracką premiera Ijada Alawiego (13,8 proc. głosów).
Artykuł z Wikipedii, opublikowany na licencji GNU FDL.
Link do oryginalnej wersji/Autorzy hasła.
|
Menu
