|
| Język | Stolica | Ustrój | Niepodległość |
| tetum, portugalski |
Dili |
republika |
20 maja 2002 |
| Powierzchnia | Ludność | Jednostka monetarna | Hymn |
| 15,007 km2 |
1,02 mln |
dolar amerykański (USD) |
Pátria |
Timor Wschodni (Demokratyczna Republika Timoru Wschodniego) - państwo na wyspie Timor w Archipelagu Malajskim, 450 km na północ od Australii. Do 1975 jako Timor Portugalski, w 1976 anektowany przez Indonezję, czego nigdy nie uznała Organizacja Narodów Zjednoczonych. Od 1999 pod administracją ONZ. Pełna niepodległość od 20 maja 2002.
Państwo obejmuje wschodnią część wyspy Timor, eksklawę Oecussi-Ambeno w zachodniej części wyspy o powierzchni 2461 km2 oraz wyspy Atauro - 144 km2 i Jaco - 8 km2.
Wyznawcy poszczególnych religii: rzymscy katolicy - 90%, muzułmanie - 4%, protestanci - 3%.
Pochodzenie nazwy: od malajskiego słowa timur - "wschodni". W sąsiedniej Indonezji nazywa się Timor Timur - "wschodni wschód", w skrócie Indonezyjczycy mówią Tim-Tim.
Historia: Wyspa zasiedlana przez Portugalczyków od 1520. W 1860 i 1914 dokonano podziału na część wschodnią (portugalską) i zachodnią (holenderską). Od 1930 status prowincji zamorskiej Portugalii. W latach 1942-45 pod okupacją japońską. Zachodnia, holenderska część wyspy weszła w 1950 w skład Indonezji. Po rewolucji goździków w Portugalii w 1974 dano prawo do samostanowienia wszystkim portugalskim koloniom.
Portugalczycy opuścili Timor Wschodni w 1975. Demokratyczna Unia Timoru (Timorese Democratic Union, Uniao Democrática Timorense, UDT) opowiadała się za ustanowieniem bliskich powiązań z Indonezją, zaś Rewolucyjny Front Niepodległości Timoru (FRETILIN) dążył do niepodległości. Po dwóch miesiącach wojny domowej 28 listopada 1975 roku ogłoszono suwerenność niepodległej Demokratycznej Republiki Timoru Wschodniego. Już 7 grudnia armia indonezyjska rozpoczęła inwazję na wyspę. W 1976 oficjalnie anektowano Timor Wschodni do Indonezji, czego nie uznał nigdy ONZ. Podczas okupacji Timoru zginęło ok. 200 tysięcy mieszkańców. W 1996 liderzy ruchu niepodległościowego biskup Dili Carlos Felipe Ximenes Belo i Jose Ramos-Horta zostali laureatami Pokojowej Nagrody Nobla.
W wyniku podpisanego 5 maja 1999 porozumienia indonezyjsko-portugalskiego 30 sierpnia 1999 odbyło się referendum niepodległościowe, w którym 78,5% mieszkańców opowiedziało się za niepodległością. Po ogłoszeniu wyników referendum wybuchły na wyspie pogromy zwolenników niepodległości wspierane przez wojsko indonezyjskie, którym kres położyła dopiero misja wojskowa ONZ - International Force for East Timor (INTERFET). 25 października 1999 Rada Bezpieczeństwa ONZ powołała United Nations Transitional Administration in East Timor (UNTAET). 30 sierpnia 2001 odbyły się wybory do 88-osobowego Zgromadzenia Konstytucyjnego mającego przygotować przyszły ustrój państwa. W wyborach zwyciężył FRETILIN zdobywając 55 miejsc w parlamencie. 20 września 2001 powołano rząd z premierem oraz ministrem gospodarki i rozwoju Mari al-Katiri (sekretarz generalny FRETILIN). Ministrem spraw zagranicznych został Jose Ramos-Horta.
Zgromadzenie Konstytucyjne uchwaliło konstytucję Timoru Wschodniego 22 marca 2002 większością 72 głosów przy 14 przeciwnych. Oparta jest w zasadzie na konstytucji portugalskiej. Przewiduje przyznanie dużych uprawnień parlamentowi przy jednoczesnym ograniczeniu roli prezydenta do funkcji głównie ceremonialnych. Konstytucja zakłada świecki charakter państwa, gwarantuje obywatelom swobody demokratyczne i zawiera zasadę politycznej neutralności sił zbrojnych.
14 kwietnia 2002 przeprowadzono pierwsze wybory prezydenckie, w których brali udział: bohater ruchu niepodległościowego Xanana Gusmao i prezydent z 1975 roku - Francisco Xavier do Amaral. Większością ponad 82% głosów zwyciężył ten pierwszy. Amaral wystartował, według jego własnych słów, jedynie w celu dania ludziom możliwości wyboru. Kampania przebiegła niezwykle spokojnie i zwycięstwo Gusmao było od początku pewne.
20 maja o północy Timor Wschodni odzyskał pełną niepodległość. W ceremonii przekazania funkcji nowo wybranym władzom uczestniczyli m.in. były prezydent USA Bill Clinton, prezydent Indonezji Megawati Sukarnoputri oraz sekretarz generalny ONZ Kofi Annan.
Timor Wschodni jest członkiem ONZ od 27 września 2002. Polska utrzymuje z Timorem Wschodnim stosunki dyplomatyczne od 18 listopada 2002.
Artykuł z Wikipedii, opublikowany na licencji GNU FDL.
Link do oryginalnej wersji/Autorzy hasła.
|
Menu
